مقدمه

مصرف بی رویه و نامتعادل کودهای شیمیایی باعث شده، تا توازن عناصر غذایی در خاک بهم خورده و منجر به کاهش جذب برخی عناصر توسط گیاهان و بروز علائم کمبود شود.  از طرف دیگر، عوامل خاکی از جمله نوع خاک ها نیز از جمله مشکلات است . که مربوط به کوددهی مستقیم عناصر غذایی در منطقه رشدی ریشه گیاهان می باشد .

با توجه به موارد ذکر شده و با در نظر گرفتن محدودیت های مصرف عناصر غذایی در خاک، محلول پاشی یا همان تغذیه برگی است. که از جمله راه های مؤثر در برطرف کردن نیاز غذایی گیاهان می باشد. امروزه محلول پاشی عناصر غذایی در اکثر باغ هاو مزارع متداول شده است. و اثرات مطلوب آن بر خصوصیات رویشی و عملکرد و کیفیت میوه مشهود است. در دوره رشد و نمو سریع میوه که رقابت برای جذب مواد غذایی بین اندام های رویشی و زایشی، از فعالیت ریشه ها می کاهد. در نتیجه جذب مواد غذایی کاهش می یابد که می توان با استفاده از تکنیک محلول پاشی این رقابت را کاهش داد .

موارد استفاده از محلول پاشی

در شرایط بروز تنش های محیطی همچون سرمازدگی، دمای بالا، شوری، خشکی، هرس، مصرف آفتکش ها و غیره به دلیل کاهش فعالیت ریشه، گیاه قابلیت جذب عناصر غذایی را از طریق ریشه از دست می دهد. و مؤثرترین شیوه محلول پاشی می باشد.کوددهی خاکی از طریق ریشه یک مسیر طولانی را در گیاه طی می کند . تا به برگ ها و میوه ها برسد در حالیکه در محلول پاشی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه سریعاً وارد آوند آبکش گیاه شده و به نقاط هدف می رسند. در حقیقت محلول پاشی یک راه میان بر برای تغذیه گیاهی می باشد. نامتعادل بودن نسبت عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در خاک موجب غیر قابل استفاده شدن اکثر عناصر توسط گیاه می شود. چراکه همواره برخی عناصر غذایی با یکدیگر خاصیت رقابتی در جذب دارند و مانع جذب عناصر توسط گیاه می گردد.

به عنوان مثال، ببین کلسیم و برخی عناضر از جمله پتاسیم، آهن، منیزیم و فسفر در جذب از خاک اثر رقابتی وجود دارد. از سوی دیگر طبق قانون حداقل لیبیگ اگر تمام عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در دسترس باشد و تنها یکی از عناصر موجود نبوده و یا قابلیت جذب نداشته باشد، رشد گیاه محدود به این کمبود خواهد شد.

در دوره های بحرانی رشد گیاه همچون زمان رشد سریع گیاه، گلدهی و رشد میوه، در اثر رقابت در جذب کربوهیدرات ها بین اندام های زایشی و ریشه، از فعالیت ریشه کاسته می شود و در نهایت جذب عناصرغذایی کاهش می یابد. در چنین شرایطی تنها راه حل برای تأمین نیاز غذایی گیاه محلول پاشی می باشد. محلول پاشی برگی در مورد عناصری که قابلیت تحرک کمی در خاک (فسفر، پتاسیم و کلسیم) و در گیاه (کلسیم، منیزیم، گوگرد، آهن و منگنز)دارند، کارآیی بالایی دارد چراکه همواره کمبود این عناصر در گیاه مشاهده می شود.

زمان محلول پاشی

1- بهترین زمان جهت محلو ل پاشی برگی اوایل صبح یا نزدیک به غروب خورشید، هنگامی که روزنه های برگ باز  هستند و نیز زمانیکه رطوبت نسبی هوا در بالاترین حد قرار دارد و برگ ها در مرحله تورژسانس کامل هستند و سلول های برگ مملو از آب هستند.

2- تشکیل شبنم بعد از تغذیه برگی در افزایش مدت زمان ورود مواد غذایی به درون برگ ها به دلیل حلالیت مجدد مواد غذایی موجود در شبنم روی برگ ها، بسیار اهمیت دارد.

3- محلول پاشی زمانی صورت گیرد که خاک دارای رطوبت مناسب باشد، هنگامی که برگ ها مملو از آب بوده و  تنش آبی وجود نداشته باشد و یا آبیاری قبل از محلولپاشی انجام شده باشد.

4-از محلول پاشی درست قبل از بارندگی به جهت جلوگیری از شسته شدن مواد غذایی خودداری شود. بارندگی های ملایم و سبک چند ساعت بعد از محلول پاشی، باعث حل شدن مجدد مواد غذایی در آب باران شده و افزایش جذب را به دنبال دارد.  با توجه به اینکه حداقل 50 درصد کلسیم در صورت محلولپاشی شدن، برای ورود به بافت گیاهای نیاز به 1 تا 2 روز زمان دارد، بنابراین حتماً باید بررسی شود تا در این مدت بارندگی به وقوع نپیوندد.

5- از تغذیه برگی در ساعت های گرم روز خودداری شود، جذب در دماهای بالا خیلی کم می باشد و ممکن است  گیاه را با تنش و سوختگی برگ ها مواجه کند. تغذیه برگی در دماهای بالاتر از 27 درجه سانتیگراد توصیه نمی شود.

6- در هنگام شب به دلیل بسته بودن روزنه ها، جذب از طریق برگ کاهش می یابد، بنابراین محلول پاشی توصیه  نمی شود.

7-محلول پاشی بایستی در زمانی انجام گیرد که کمترین وزش باد وجود داشته باشد، مخصوصاً زمانیکه اندازه ذرات محلول پاشی ریز باشد، که مستعد بادبردگی (دریفت) است.

عوامل مؤثر در جذب مواد غذایی از طریق اندام های هوایی

1- نور، دما و رطوبت نسبی: عوامل محیطی جذب مواد محلول پاشی شده را با نمو کوتیکول و غیره تحت تأثیر قرار می دهند. مقدار کوتین و موم در شدت نور بالا، بیشتر از شدت نور پایین است. رطوبت نسبی هوا اگر کم باشد سبب خشک شدن سریع محلول از سطح برگ ها شده و در نتیجه از مقدار جذب می کاهد.

2- سن، سطح برگ و گونه گیاهی: به سه دلیل جذب عناصر محلول پاشی شده از برگ ها و اندام های هوایی جوان بهتر صورت میگیرد؛

 الف)ضخامت لایه پوستک در اندام های جوان کمتر است، درنتیجه نفوذ بهتر صورت می گیرد

ب)در سلول های جوان قدرت متابولیکی بالا موجب افزایش جذب در مرحله فعال می شود

 ج) با مسن تر شدن گیاه، نفوذپذیری غشاء پلاسما افزایش می یابد و مواد موجود در داخل سلول به آپوپلاست نفوذ نموده و درنتیجه سلول به محلول پاشی پاسخ نمی دهد. سطح پایینی برگ ها نسبت به سطح بالایی آن، قدرت جذب بیشتری دارند. گونه های گیاهی با توجه به ساختمان پوستک سلول های اپیدرمی پاسخ های متفاوتی نسبت به محلول پاشی دارند.

3- وضعیت تغذیه ای گیاه: زمانیکه گیاه دچار کمبود یک عنصر باشد با محلول پاشی آن عنصر فرآیند جذب بیشتر و  سریعتر میشود. به عنوان مثال اگر ازت به مقدار زیاد در شیره سلول گیاهی موجود باشد، محلول پاشی ازت تأثیر چندانی در رشد و نمو گیاه نخواهد داشت.

نکات کلیدی در فرآیند محلول پاشی

1-در زمان محلول پاشی کیفیت آب مصرفی بسیار حائز اهمیت است . چراکه شوری و  pH بالا موجب رسوب املاح و کاهش کارآیی مواد غذایی می گردد. پس توصیه می شود حتی الامکان از منبع آب شیرین با درجه سختی کم، برای محلول پاشی استفاده شود. مناسبترین pH آب برای محلولپاشی محدوده 6 می باشد.

2-جهت آماده سازی محلول کود ابتدا مخزن را با نصف آب مورد نظر پر کنید. و پس از تکان دادن ظرف محتوی  مواد غذایی میزان مورد نیاز کود را اندازه گرفته و در حالتی که مخزن به صورت یکنواخت همزده می شود. به آن اضافه شده و سپس باقیمانده آب را به مخزن کود اضافه می شود.

3-برای اطمینان از صحت انجام عملیات محلول پاشی پیشنهاد می شود کود یا مواد غذایی مورد نظر با غلظت مربوطه  تهیه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگ پاشی شود. در صورت عدم ظهور علائم برگ سوزی پس از 3 روز در گیاه، در تمام سطح مزرعه برگ پاشی انجام پذیرد.

4-به کارگیری مویان(سورفکتانت) موجب کاهش نیروی کشش سطحی آب می شود. و درنتیجه قطرات آب حالت پخشیدگی به خود گرفته و سطح تماس برگ با ذرات کودی افزایش یافته و میزان جذب برگی افزایش می یابد. هرچقدر ذرات محلول کوچک تر بر روی گیاه بنشیند، جذب آن آسانتر خواهد بود. بنابراین پیشنهاد می شود محلول پاشی به صورت مه پاشی انجام پذیرد. و طبق آزمایشات صورت گرفته قطر ذرات محلولپاشی 1 / 0 تا 2 / 0 میلیمتر مناسب می باشد. که از بروز پدیده سوختگی برگ ها ممانعت می کند.

5-در محلولپاشی غلظت پیشنهاده از سوی شرکت تولید کننده بسیار حائز اهمیت می باشد. چراکه افزایش غلظت علاوه بر احتمال گرفتگی نازل ها، موجب سوزش برگ ها نیز می گردد. در تغذیه برگی گیاه عناصر غذایی را از طریق کوتیکول و روزنه های هوایی در دو سطح برگ جذب می کند. ولی از آنجایی که بیشتر روزنه های مربوطه در سطح زیرین برگ قرار دارند، لذا پیشنهاد می گردد که محلولپاشی از زیر برگ انجام شود.

نکات مهم در شرایط زمانی و جوی ، هنگام محلول پاشی برگی

1-طی روز به خصوص زمانیکه آفتاب به صورت عمود بر سطح برگ می تابد، روزنه ها جهت جلوگیری از تبخیر آب بسته خواهند شد. بر همین اساس محلول پاشی در صبح زود یا عصر که اشعه آفتاب مایل است انجام گیرد. حرارت محیط در هنگام محلول پاشی کمتر از 29 درجه سانتیگراد باشد چراکه در دمای بالا روزنه ها بسته می شود . و کارآیی مصرف محلول پاشی کاهش می یابد.

2-هنگام محلول پاشی سرعت وزش باد باید حداقل باشد چرا که وزش باد هدررفتگی کود را به صورت محسوس افزایش می دهد. محلول پاشی باید هنگامی صورت پذیرد که گیاه تشنه نباشد به عبارتی محلول پاشی باید چند روز پس از آبیاری صورت پذیرد. محلولپاشی عناصر کم مصرف پس از بکارگیری عناصر پرمصرف انجام شود.

منبع

شیری، م. ع.، گلمحمدی،م. و فتاحی مقدم، ج. 1399. محلول پاشی برگی درختان کیوی با تأکید بر عنصر کلسیم به منظور بهبود کیفیت و عمر انباری میوه. پژوهشکده مرکبات و میوه های نیمه گرمسیری، موسسه تحقیقات علوم باغبانی